Η Ρήνεια είναι κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους, βρίσκεται δίπλα από τη Δήλο και ανήκει στον δήμο Μυκόνου. Η έκτασή της είναι 13,904 τ.χλμ, το μήκος των ακτών της φτάνει τα 43 χιλιόμετρα, είναι ακατοίκητη και από το 1994 έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος.
Η Ρήνεια υπήρξε τόπος με ιδιόρρυθμη ιστορία στην αρχαιότητα και είναι γνωστή και με το όνομα Ορτυγία. Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν η γενέτειρα της δίδυμης αδελφής του Απόλλωνα, Άρτεμης.
Το νότιο τμήμα της, γνωστή ως οι «Κάτω Δήλες», ανήκε στην επικράτεια της αρχαίας Δήλου και λειτούργησε ως τόπος ταφής και γέννησης των κατοίκων της κι αυτό επειδή οι Αθηναίοι επέβαλαν την κάθαρση στο νησί της Δήλου, κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου και αποφάσισαν να μην γεννιέται και να μην πεθαίνει κανείς στο ιερό νησί. Έτσι η Ρήνεια μετατράπηκε σε απέραντη νεκρόπολη. Παράλληλα στο νησί λειτουργούσε και θεραπευτήριο στο οποίο κατέληγαν οι βαριά άρρωστοι που δεν επιτρεπόταν πλέον να παραμένουν στην Δήλο. Μετά την παρακμή της Δήλου η Ρήνεια εγκαταλείφθηκε.
Η ελληνιστική νεκρόπολη στην Ρήνεια με τον πυραμιδοειδή λόφο
Η Ρήνεια έχει ίχνη κατοίκησης από την 5η χιλιετία π.Χ. Στα ιστορικά χρόνια το νησί βρέθηκε στην σκιά της γειτονικής Δήλου. Το 530 π.Χ. ο τύραννος Πολυκράτης της Σάμου κατέλαβε το νησί και το αφιέρωσε στο ιερό του Απόλλωνα της Δήλου. Το γεγονός αυτό αποτελεί και την πρώτη ιστορική αναφορά που διαθέτουμε για την Ρήνεια.
Περιορισμένες, αλλά σημαντικές ανασκαφές στην Ρήνεια, έγιναν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα από δύο Εφόρους Αρχαιοτήτων των Κυκλάδων, τους Δημ. Σταυρόπουλλο και Δημ. Πίππα, οι οποίοι ωστόσο δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν την τεκμηρίωση των ευρημάτων τους.
Έρευνες και εργασίες στην δηλιακή νεκρόπολη και την πόλη της Ρήνειας πραγματοποιήθηκαν από την πρώην ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων καθώς και την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή.
Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας εντάχθηκε και η εκπόνηση γεωλογικού χάρτη του νησιού με στόχο και τον εντοπισμό θέσεων λατόμησης. Η έρευνα έδωσε πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα σε σχέση με την προέλευση του δομικού υλικού των κτηρίων όχι μόνον της Ρήνειας αλλά και της Δήλου, όπως π.χ. των θεμελίων του ναού του Απόλλωνα.
Σημαντική πτυχή της έρευνας είναι η τεκμηρίωση και όλων των καταλοίπων βυζαντινών, μεταβυζαντινών και νεώτερων χρόνων (αγροικίες, «λάκκες», ξερολιθιές, ξωκλήσια κλπ).
Ανάμεσά τους επίκαιρα σήμερα είναι τα ερείπια του δημόσιου λοιμοκαθαρτηρίου στη Ρηνεία με το εύγλωτο τοπωνύμιο Καραντίνα ή Λαζαρέτο.
Εκεί παρέμεναν σε κάθαρση προληπτική ή πραγματική με υποχρεωτική καραντίνα από 5-40 ημέρες από τα μέσα του 19ου ως τις αρχές του 20ου αιώνα, βάσει διαδοχικών νομοθετικών ρυθμίσεων, μολυσμένα και μη πλοία που κατέπλεαν από λιμάνια της Μεσογείου με προορισμό ελληνικά λιμάνια σε περιόδους έξαρσης επιδημιών χολέρας και πανώλης. Από εκεί μάλιστα πέρασε για δύο ημέρες το 1901 ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα.
Τα στοιχεία τεκμηρίωσης ενσωματώνονται στο χαρτογραφικό υπόβαθρο της Ρήνειας και σε συνδυασμό με την καταγραφή τοπωνυμίων και πληροφοριών της νεώτερης παράδοσης καθώς και τις διεπιστημονικές έρευνες στο αρχείο του Δήμου Μυκονίων, το Ιστορικό Αρχείο της Υπηρεσίας και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, παρέχουν ένα εξαιρετικά χρήσιμο υλικό για τις χρήσεις γης σε ένα ελάχιστα δομημένο από την αρχαιότητα τοπίο, τεκμηριώνοντας περαιτέρω την ιδιαίτερη σημασία της Ρήνειας αλλά και την ανάγκη να παραμείνει αλώβητη από νεώτερες επεμβάσεις.
Στα σύγχρονα χρόνια το νησί χρησιμοποιείται ως τόπος βοσκής κοπαδιών από το γειτονικό νησί της Μυκόνου.
